Bia TRÙNG TU PHƯỢNG HOÀNG THỊ KIỀU BI

Phần Thứ Nhất

Giới thiệu sơ lược về tấm bia

Trùng tu Phượng Hoàng Thị Kiều bi

 

Làng Duy Tinh có hai tấm bia đá cổ:

   1- Bia "Sùng Nghiêm Diên Thánh tự bi minh" 崇嚴延聖寺碑銘Bia dựng tại chùa năm 1118, ghi lại việc trùng tu chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh và sự kiện vua Lý Nhân tông tuần du phương Nam, đã về làng Duy Tinh là lỵ sở của Trấn Thanh Hoa bấy giờ (Thanh Hóa ngày nay).

Bia cao 2,02 m, rộng 1,22 m trang trí đẹp, kiểu dây leo và rồng xoắn đời Lý. Bia đã được phục chế lại và làm lễ khánh thành ngày 1 - 8 - 2013

   2 - Bia “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi” 重修鳳凰市橋碑Bia dựng năm 1628 tại Chợ Phủ, ghi lại việc bà Hoàng Thái Hậu Nguyễn Thị Minh Thụy thời hậu Lê, đã có công trùng tu cầu Phượng Hoàng và chợ Tam Bảo.

Bia cao 1,62m rộng 1,02m, dày 0,2m. Thân Rùa chiều dài 1,74m, chiều rộng 1,52m, chiều dày 0,44m.

Nội dung Văn bia khắc cả hai mặt trước và sau:

   + Mặt trước ghi: “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi”

重修鳳凰市橋碑 .

   Nội dung: Ghi lại việc bà Hoàng Hoàng Thái hậu nhà hậu Lê là Nguyễn Thị Minh Thụy, người có công khởi xướng, cùng với các tôn thất trong triều và một số quan lại tham gia tiền của, trong việc trùng tu cầu Phượng Hoàng và chợ Tam Bảo. Kèm theo bài minh ca ngợi ơn vua và chúc quốc vận trường tồn.

   + Mặt sau ghi: “Thi bản phủ thị ngưu thị vi Tam bảo thị”.

 施本府市牛市爲三寳市

   Nội dung: Ghi lại việc bà Hoàng Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Minh Thụy đặt tên chợ là chợ Tam Bảo. Kèm theo họ tên chức sắc bố đẻ và những người trong gia đình bà Hoàng, cùng những người làng Duy Tinh và trong vùng đã tham gia đóng góp tiền của xây dựng cầu và chợ.

*
* *

   Hai tấm bia này là hai báu vật vô cùng quý giá của làng, minh chứng cho sự trường tồn của làng Duy Tinh - Chợ Phủ trong chiều dày Lịch sử!

Văn bia “Sùng nghiêm Diên Thánh tự bi minh” đã được in trong Tập 1 cuốn Thơ Văn Lý Trần (Trang 368) xuất bản lần đầu năm 1977 của Nhà Xuất Bản KHXH.
Hiện nay Nhà Chùa đã in phần dịch Văn bia, gửi biếu quan khách thập phương mỗi lần về chùa. Như vậy, Văn bia này đã được phổ biến rộng rãi.

Còn tấm bia “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi” dựng tại Chợ Phủ năm 1628. Dân làng thường gọi là "Bia con rùa", vì bia dựng trên lưng rùa. Nội dung văn bia này, hiện tại dân làng không ai biết. Tấm bia đã có bước thăng trầm hy hữu suốt một thời gian dài.

Cuối những năm ba mươi của thế kỷ trước, không hiểu vì một lý do gì, bia bị đổ và vỡ một góc ở đầu. Hương kiểm lúc bấy giờ là cụ Nguyễn Văn Khuê (làng thường gọi ông Kiểm Cẩm) phụ trách an ninh của làng, phải chịu trách nhiệm chính về sự vụ này. Cụ đã nhờ ông Nguyễn Văn Tụng đi bộ lên Thanh Hóa mua 4 kg xi măng về hàn bia, rồi huy động trai làng dựng bia lại như cũ.

 

Bia bị vỡ sứt ở đầu 

   Sau cách mạng Tháng Tám năm 1945, đến thập kỷ sáu mươi, bảy mươi của thế kỷ trước; cửa hàng Bách Hóa huyện Hậu Lộc, đã hạ tấm bia làm bàn giặt một thời gian dài, nên chữ trên bia mờ hết cả.

   Các cụ trong làng nhiều lần kiến nghị với Huyện, kiên quyết giữ lại tấm bia cho con cháu hiểu rõ và tự hào về một vùng đất văn vật. Hiện tại bia được đưa về cất tại chùa, mảnh vỡ ở đầu bị mất, nên phải đắp xi măng.

   Năm 1995 được sự chỉ đạo của Đảng ủy xã Văn Lộc, ông Trần Lợi Tăng bí thư Đảng ủy xã cùng Ban viết sử của làng là các cụ Nguyễn Văn Mậu, Lê Văn Quýnh, Trần Văn Bường, Ngô San và một số cụ cao niên trong làng, đã tham gia biên tập tài liệu về Bia Phượng Hoàng. Nhưng rất khó khăn vì chữ mờ hết cả.

Rất mừng là, gia đình cụ Bạ Thòa tìm được bản chép tay của cụ Trần Lợi Hân. Lúc sinh thời, cụ Bạ Thòa tuy tuổi cao; nhưng suốt một thời gian dài, ngày ngày cụ ra tấm bia khi còn dựng ở chợ, dò chép từng chữ toàn bộ Văn bia.

 

Bản chép tay của cụ Bạ Thòa - Trần Lợi Hân

   

Xin được ân tưởng công lao cụ Bạ Thòa, đã có một nghĩa cử cao đẹp, nhờ đó mà bây giờ ta mới biết được nội dung Văn bia.

Trên cơ sở bản chép tay của cụ Bạ Thòa, cụ Lê Văn Quýnh và cụ Trần Văn Bường đã chép lại rõ ràng toàn bộ văn bản chữ Hán. 

 

Bản chép tay của cụ Lê Văn Quýnh

 

Bản chép tay của cụ Trần Văn Bường

   

Rồi cụ Nguyễn Văn Mậu giáo viên về hưu, lên thành phố Thanh Hóa nhờ cụ Lê Văn Uông bậc túc Nho Hán học của tỉnh nhà, người cháu ngoại của làng Duy Tinh, đã dịch toàn bộ văn bia. 

 

Cụ Lê Văn Uông cùng cụ Nguyễn Văn Mậu ký xác nhận bản dịch văn bia

 

Nhưng rồi bản dịch Văn bia vẫn nằm im trong tủ nhà cụ Mậu từ năm 1995, vì không có điều kiện in ấn phát hành.

Như một cơ duyên, trong lần về quê lấy tài liệu làm phim ký sự “Làng cổ Duy Tinh” chúng tôi được cụ Nguyễn Văn Mậu cho xem bản dịch Văn bia. Chúng tôi đặt vấn đề sẽ in Văn bia này để lưu lại một chứng tích Văn Hóa của Làng. Cụ Mậu nhất trí cao, thực là đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu vậy.

Sau một thời gian khảo cứu, đối chiếu trên bia với những chữ còn đọc rõ, chúng tôi hiệu đính một số chữ và âm Hán Việt giữa bản chép tay và trên bia, đảm bảo tính chính xác.

Giải thích một số từ Hán Việt và các điển tích các cụ Nho học thường dùng ngày trước.

Ngoài việc khảo cứu, chúng tôi đảm trách luôn việc chế bản, in ấn để có một cuốn Văn bia hoàn chỉnh trình Làng.

 

 

Cuốn sách trình làng

   Chúng tôi coi đây là bước chạy tiếp sức mà các bậc tiền nhân của làng đã làm. Chắc rằng còn nhiều khiếm khuyết, bởi lẽ lượng sức mình còn hạn hẹp.

   Nhưng trước yêu cầu cần có một Văn bản lưu lại cho Làng, để sau này có điều kiện nghiên cứu hoàn chỉnh hơn.

   Chúng tôi thiết nghĩ, tấm bia Phượng Hoàng này nên trả lại vị trí cũ, đặt tại chợ Phủ là chứng tích của một thời bà Hoàng Thái hậu nhà Lê đã có công trùng tu cầu Phượng Hoàng và chợ Tam Bảo, để khách bốn phương qua lại có dịp chiêm bái!

   Làm được vậy, chắc rằng hồn thiêng linh ứng của bà Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Minh Thụy và các vị tiền nhân, đã nhất tâm công đức tiền của để trùng tu xây cầu và chợ, sẽ phù hộ độ trì cho Chợ Phủ ngày càng sầm uất hơn!

                                                                                 

                                                             Nguyễn Quý Phong