Tết Đoan Ngọ

Ngày mồng năm tháng năm Âm lịch, là Tết Đoan ngọ, còn gọi là Tết Đoan dương. Đoan ngọ là chỉ thời điểm bắt đầu tết vào chính giữa trưa: 12 giờ.

Theo lịch cũ, ngày 5 tháng 5 là ngày hết xuân sang hạ.

Đây là khi thời tiết chuyển mùa nên hay có bệnh thời khí. Người xưa cho rằng cây cối có sâu bọ phá hoại; vậy con người cũng có “sâu bọ”(!) trong cơ thể, nhất là ở bộ phận tiêu hóa. Bởi vậy ăn các thứ chua, cay, chát (mận, cơm rượu...) vào để "giết sâu bọ"! Nên mới gọi là Tết giết sâu bọ!

Mọi sự liên tưởng tới ông Khuất Nguyên trong ngày tết này là không đúng. Ông là người nước Sở, chức Tả Đồ của vua Sở Hoài vương, bọn quan lại ganh tài ông, tìm cách hãm hại, ông bị vua ghét bỏ. Ông phẫn chí ôm một phiến đá, gieo mình xuống sông Mịch La tự tử vào ngày mồng năm tháng năm. Người Trung quốc tưởng nhớ ông, ngày này thường đem bánh trái ném xuống sông Mịch La cúng ông.

Tết mồng năm của ta ý nghĩa hoàn toàn khác, “giết sâu bọ” là giữ gìn sức khỏe và làm sạch môi trường. Tết có tục nhuộm móng tay, nhuộm răng đen, đeo bùa ngải.

Truyền thuyết kể rằng: sâu bọ năm ấy kéo đến phá hoại mùa màng, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân không biết làm cách nào để giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa tới tự xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản có bánh gio, trái cây, nhuộm móng tay móng chân, đeo bùa ngải.  Nhân dân làm theo chỉ một lúc, sau đó sâu bọ chết hết. Ông còn dặn: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, hàng năm vào đúng ngày này, làm theo những gì ta dặn thì sẽ trị được chúng. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi mất.

Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày "Tết giết sâu bọ", có người gọi nó là "Tết Đoan ngọ" vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

VĂN CÚNG TẾT ĐOAN NGỌ

- Kính lạy chư vị Tôn thần cai quản khu vực này

- Kính cáo các vị chư gia Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, cùng chư vị họ...........(ghi họ chủ nhà)

- Chúng con là:.....................................

- Hiện nay ở tại.....................................

Cùng toàn gia kính bái

Kính cẩn thưa rằng:

Nay là lúc

Đoan dương chính ngọ

Giữa  mùa hè

Nắng lửa chói chang

Vui đón tết mồng năm mùa hạ

Giết loài sâu, tết của mọi nhà

Lũ sâu bọ gian tà nguy hiểm

Chúng rập rình gây bệnh cho ta

Hiệp sức lại chung tay ta "giết"

Cho mọi người tráng kiện hanh thông

Khảo cây cối

Để sinh sôi quả đẹp nhanh nhiều

Hái hoa vừng

Rửa mắt sáng tinh tường thêm rõ

Chè mồng năm

Hái vườn nhà sạch sẽ 

Nhuộm móng tay

Cho duyên dáng thêm xinh

Chúng con nay

Tâm thành lễ bạc

Kính dâng lên vật phẩm ngon lành

                        (Kể các thứ cúng)

........................................................................

Gà trống tơ, chè, xôi, quả phẩm

Cái rượu vàng với bánh trôi,chay

Cùng hương đăng, trầu cau, trà rượu,

Thỉnh giáng lâm tiên tổ về đây

Mời thụ hưởng để cháu con phụng tự

Xin  cầu trước án

Cho hai bên nội ngoại an lành

Kính thỉnh vị tiền

Để mọi người khỏe mạnh, hanh thông

Chúng con nguyện

Phải luôn gìn giữ

Cho nếp nhà "Trung hậu gia thanh"*

Gắng sức tu thân

Để dòng họ "Gia môn khang thái"*

Khấu đầu

Truy niệm tổ tiên

Ra ân ban lộc,

Vạn niên trường tồn.

                      Cẩn cáo

* Trung Hậu Gia Thanh: Nếp Nhà Trung Hậu         

* Gia Môn Khang Thái. Nhà cửa rạng rỡ yên vui.

                                                                                         

                                                                                                   Nguyễn Quý Phong